Daha önce anketlere katıldıysanız muhtemelen likert ölçeği tekniğinin kullanıldığı sorularla karşılaşmışsınızdır. Peki likert ölçeği nedir? Bu yazıda likert ölçeği tanımı, avantajları, örnekleri ve anketlerde nasıl kullanıldığı hakkında merak edilen detayları paylaştık…
Anket denince ilk akla gelen basit “evet – hayır” cevaplarından oluşan sorular gelir. Ancak anket cevap seçenekleri ne kadar detaylı olursa sonuçlar da o kadar değerli ve net olur. İşte tam bu noktada “Likert ölçeği” devreye giriyor.
Likert ölçeği nedir?
Likert ölçeği, kullanıcıların görüş, tutum veya davranışlarını ölçmek için anketlerde ve farklı araştırmalarda yaygın olarak kullanılan psikometrik bir araçtır. Bu teknik, ankete katılanların soru hakkında hissettiklerine en iyi karşılık gelen seçeneği seçmesine dayanır. Likert ölçeği ile araştırmacılar öznel verilerin niceliksel analizini daha kolay yapabilir.
Likert ölçekleri sadece anket araştırmalarında değil, aynı zamanda pazarlama, psikoloji veya diğer sosyal bilimler gibi alanlarda da oldukça yaygındır.
# Likert ölçeğinin kökeni
1930’ların başlarında Rensis Likert tarafından tasarlanan Likert ölçeği, düşünce ve tutumları değerlendirmek için kullanılan bir ölçek türüdür. Bu ölçek, öznel bilgileri ölçülebilir bir forma dönüştürmek için standartlaştırılmış yanıt seçenekleri sunar ve bu nedenle araştırmalar ve anketlerde, özellikle tutum ve davranışları daha iyi anlamak için yaygın bir şekilde kullanılır.
Başlangıçta, Likert ölçeği dört temel yanıt seçeneği sunuyordu:
- Katılıyorum
- Katılmıyorum
- Nötr
- Fikrim yok
Zaman içinde, bu ölçeğe daha fazla ayrıntı eklenerek, “kesinlikle katılıyorum” ve “kesinlikle katılmıyorum” gibi ifadelerle yeni seçenekler geliştirildi. Bu nedenle günümüzde, Likert ölçekleri genellikle beş veya yedi farklı yanıt seçeneğini içerir.
Likert ölçeği genellikle dörtlü, beşli, yedili, dokuzlu gibi seçeneklerden oluşur. Ancak en yaygın olanları 5’li ve 7’li ölçeklerdir. Bu ölçekler katılımcının görüşünü ifade etme şekillerini temsil eder. Ölçekte genellikle iki zıt uç nokta vardır ve bunlara “Yanıt Çapaları” denir. Ortadaki nokta ise nötr bir pozisyonu temsil eder ve genellikle pozitif ifadeler ölçeğin bir tarafında, negatif ifadeler de ölçeğin diğer tarafında yer alır.
Örneğin, tipik bir 5’li Likert ölçeği soruları veya ifadeleri için sunulan yanıt seçenekleri şu şekilde düzenlenmiş olabilir:
- Kesinlikle Katılmıyorum
- Katılmıyorum
- Ne Katılıyorum ne de Katılmıyorum
- Katılıyorum
- Kesinlikle Katılıyorum
veya
- Çok memnunum
- Memnunum
- Nötr
- Memnun değilim
- Hiç memnun değilim
Ayrıca, 7’li Likert ölçeği kullanılan bir sorunun neye benzediğine dair basit bir örnek:
Ölçek, ankete katılanların normal “evet ve hayır” seçeneklerinden daha kesin yanıtlar vermesini sağlar. Örneğin, çok sık olmasa da ara sıra arkadaş edindiğinizi düşünüyorsanız soldan ikinci veya üçüncü seçeneği tercih edebilirsiniz.
Bir örnek daha; Mesela “Satın aldığınız üründen memnun kaldınız mı?” sorusu için sadece “Evet / Hayır” seçeneklerini eklerseniz sorunuz için oldukça sınırlı bir yanıt almış olursunuz. Ancak bunun yerine likert ölçekli bir soru sorarsanız daha spesifik bilgiler elde edebilirsiniz. Şunun gibi:
- Satın aldığınız üründen ne kadar memnunsunuz?
- 1 – Hiç memnun değilim
- 2 – Memnun değilim
- 3 – Ne memnunum ne değilim
- 4 – Memnunum
- 5 – Çok memnunum
Likert ölçeklerinin bir diğer avantajı da kullanıcılar tarafından açık uçlu sorulara göre daha hızlı ve daha kolay yanıtlanabilmesidir. Pek çok kullanıcı sorulara ayrıntılı yanıtlar vermekten çekinebilir. Ancak “İşimizin hangi alanlarda gelişebileceğini düşünüyorsunuz?” gibi karmaşık bir soruyu likert ölçeği kullanarak parçalara ayırırsanız, katılımcılar soruları yanıtlama konusunda daha istekli olabilirler.
Eklediğiniz soru türlerine göre farklı formatları kullanarak puan ölçekleri tasarlayabilirsiniz.
Likert ölçeği anketlerde nasıl kullanılır? Tasarım ipuçları
Likert ölçekleri için evrensel bir şablon yoktur. En önemli şey açık, basit sorular ve makul düzeyde seçim sunmaktır. Likert
- Ölçeği simetrik hale getirin. Geleneksel olarak Likert ölçekleri iki olası uç nokta boyunca simetrik bir seçenek yelpazesi sunar. Kullanıcılara “Evet veya Hayır” seçenekleri sunmak yerine, ortasında nötr bir seçenek bulunan “Kesinlikle katılıyorum”dan “Kesinlikle katılmıyorum”a kadar yanıtlar içeren 5’li Likert ölçeği tasarlayabilirsiniz.
- Ölçekle cevaplanabilecek sorular kullanın. Bazı sorular Likert ölçeğine pek uygun değildir. Örneğin: “Web sitemize geri dönecek misiniz?” Bunun yerine, bu soruyu şu şekilde yapılandırmayı tercih edebilirsiniz: “Web sitemize geri dönme olasılığınız nedir?”
- Açık ve Kısa Açıklamalar Tasarlayın. Anketlerinizde, katılımcıların kolayca anlayabileceği sade bir dil kullanmaya özen gösterin. Karmaşık jargon veya teknik terimler kullanmaktan kaçının. Hedefiniz, kesin ve anlamlı veriler elde etmek olduğu için açıklık ve basitlik büyük bir öneme sahiptir.
- Uygun Sayıda Yanıt Seçeneği Sunun. Genellikle 5 ila 7 seçenek arasında bir sayı önerilmektedir. Bu aralık, katılımcıların fikirlerini etkili bir biçimde ifade edebilmeleri için yeterli çeşitliliği sunarken aynı zamanda çok fazla seçenekle karışıklığa yol açmaz.
- Tutarlı Yanıt Seçeneklerini Sunun. Anketinizde Likert Ölçeği’ni kullanırken, yanıt seçeneklerinin tutarlılığını sürdürmek büyük bir öneme sahiptir. Tüm soruların aynı yapıda olduğundan ve sunulan tüm yanıt seçeneklerinin tutarlı ifadeler içerdiğinden emin olmalısınız. Tutarlılık kafa karışıklığını önlerken, sonuçların daha kolay bir şekilde yorumlanmasını sağlar ve elde edilen verilerin güvenilirliğini artırır.
- Anketinizi Test Edin. Anketinizin etkili bir şekilde değerli veriler ve görüşler toplamasını sağlamak için Likert Ölçeği’ni kullanırken, önceden küçük bir katılımcı grubuyla deneme yapmak oldukça önemlidir. Bu adım, potansiyel sorunları veya kafa karışıklıklarını belirlemenizi sağlar, böylece ifadeler, yanıt seçenekleri ve talimatlar üzerinde gerekli düzenlemeleri yapabilirsiniz.
Anketinizin açık, öz ve kısa olmasını sağlamak için bu yönergeleri takip etmek, istediğiniz bilgileri başarılı bir şekilde yakalamanıza yardımcı olacaktır.
Unipolar ve Bipolar Likert Ölçekleri
Unipolar (tek kutuplu) likert ölçeği ve Bipolar (çift kutuplu) likert ölçeği sundukları yanıt seçenekleri açısından ve toplanan veriler açısından farklılık gösterir.
⭐ Tek kutuplu ölçekler (Unipolar), sadece olumlu tepkilere odaklanarak yanıt seçeneklerini basitleştiren ölçeklerdir. Bu tür ölçekler, katılımcıların farklı derecelerde memnuniyet ifade eden seçenekler arasından seçim yapmalarına olanak tanır. Örneğin, müşteri memnuniyetini ölçmek amacıyla kullanılan tek kutuplu bir ölçek, “hiç memnun değilim”, “biraz memnunum” ve “son derece memnunum” gibi yanıt seçeneklerini içerebilir.
Bu yaklaşımın avantajları şunlardır:
- Sadece olumlu duygulara odaklandığı için yanıt seçeneklerini basitleştirir.
- Tutum veya algıları değerlendirirken olumsuz yanıtların daha az önemli olduğu durumlarda uygundur.
Ancak tek kutuplu ölçeklerin bazı dezavantajları da vardır:
- Olumsuz yanıt seçeneklerinin eksikliği, muhalif görüşlerin veya memnuniyetsizliğin ifade edilmesini sınırlayabilir.
- Olumlu duyguların dışındaki yanıtların inceliklerini yakalayamaz, bu nedenle düşünceleri ölçme konusunda kısıtlamalara yol açabilir.
⭐ Çift kutuplu ölçekler ise hem olumlu hem olumsuz tepkileri içeren bir yelpazeyi sunar. Bu tür ölçekler, katılımcılara sadece olumlu veya olumsuz düşünceleri ifade etme fırsatı sunmaz, aynı zamanda daha geniş bir duygu skalasında konum almalarına olanak tanır. Örneğin, siyasi ideolojiyi ölçmek için kullanılan bir çift kutuplu ölçek, “kesinlikle katılmıyorum”, “tarafsızım” ve “kesinlikle katılıyorum” gibi seçenekleri içerebilir.
Avantajlar:
- Hem olumlu hem olumsuz duyguların yakalanmasına yardımcı olarak daha kapsamlı bir görünüm sunar.
- Katılımcıların daha geniş bir yelpazede görüşlerini ve duygularını ifade etmelerine izin verir.
Dezavantajlar:
- Olumsuz tepkilerin yer alması, olumsuz bir eğilim oluşturma riskini taşır.
- Ortak veya nötr tepkilerin doğru bir şekilde yorumlanabilmesi için dikkatli bir değerlendirme gerektirebilir.
Hangi ölçeğin kullanılacağı, araştırma hedeflerine ve elde edilmek istenen veri sonuçlarına bağlı olarak belirlenmelidir.
Likert Ölçeği Kullanmanın Faydaları ve Sınırlamaları
Likert ölçeklerinin kullanımı, çeşitli avantajlar sunarak doğru sonuçların toplanmasını kolaylaştırır. İşte likert ölçeğinin bazı faydaları:
- Zamandan Tasarruf: Önceden tanımlanmış yanıt seçeneklerini kullanmak, açık uçlu sorulara göre daha hızlı cevap almayı sağlar.
- Tutarlılık: Likert ölçeklerinin tutarlı bir formatı olduğu için veri toplama sürecinde birçok farklı öğenin aynı yapıda olmasını garanti eder.
- Kolay Analiz: Likert ölçeği yanıtları sayısaldır, bu da verilerin kolayca niceliksel hale getirilmesini ve istatistiksel analizlere tabi tutulmasını sağlar.
- Esneklik: Araştırmacılar, ihtiyaçlarına göre farklı sayıda yanıt seçeneği içeren ölçekler tasarlayabilir, bu da ölçeği projenin gereksinimlerine uyarlayabilme esnekliği sunar.
- Çeşitli Uygulama Alanları: Likert ölçekleri, müşteri memnuniyeti anketlerinden çalışan geri bildirim değerlendirmelerine kadar birçok farklı alanda kullanılabilir ve bu çeşitlilik, onların geniş bir uygulama yelpazesi bulmasını sağlar.
Likert ölçekleri, birçok fayda sunsa da, bazı önemli sınırlılıklara sahiptir:
- Likert ölçeği yanıtları, bireysel düşünce ve yargılardan etkilenebilecek kadar özneldir.
- Belirli bir sayıda yanıt seçeneği, görüş ve tutumların tamamını tam olarak yansıtmayabilir.
- Verilen yanıtlar, soruların sorduğu bağlama göre değişiklik gösterebilir ve bu, sonuçların geçerliliğini etkileyebilir.
