Bir kelimenin düz anlamı, onun ‘sözlüğe göre tanımı’ anlamına gelir. Benzer ifadeleri paylaşan bazı kelimeler var, ancak aynı tonda değiller, yani biri olumlu, diğeri olumsuz olabilir. İki kelime aynı anlama sahip olmasına rağmen, farklı bir ton veya enerjiye sahip olabilirler, yani yan anlamaları (çağrışımları) farklı olabilir. Sözlüğe göre düz anlam, bir terimin ideal tanımı iken, yan anlam, terimin zımni veya dolaylı anlamıdır. Yan anlam, kelimelerin ilettiği çok çeşitli olumlu ve olumsuz çağrışımları ifade ederken, düz anlam, sözlükte bulunabilecek kelimenin doğru açıklamasıdır. İşte detaylar…
Düz Anlam Nedir?
Düz anlam, ifadenin merkez anlamı olan bir kelimenin gerçek sözlük anlamını ifade eder. Bu terimin hiçbir duygu ya da düşünceye bağlı olmayan kesin ve anlaşılır tanımıdır. Ayrıca, kelimenin anlamı kişisel deneyimlerden bağımsız olarak aynı kalır.
- Bu, kelimenin anlamının kilit yönüdür ve herkesin genel olarak hemfikir olduğu şeydir.
- Kelimenin gerçek anlamı veya yorumudur.
- Sözcükler ile ifade ettiği olgu arasındaki nesnel ilişkidir.
- Gösterimlerin tarafsız bir nesnel tonu vardır.
Örneğin, İngilizce’deki “home” ve “house” kelimeleri benzer anlamlara sahiptir, yani birinin yaşadığı yer. Ancak, aynı bağlamda kullanılamazlar. Benzer şekilde, ‘ucuz‘ ve ‘ekonomik‘ kelimelerinin düz anlamı düşük fiyatlı veya ucuzdur ancak yaygın olarak farklı bağlamlarda kullanılır ve birbirinin yerine kullanılamazlar.
Yan Anlam (Çağrışım) Nedir?
Birden fazla anlamı olan veya sözlükte bulduğumuz gerçek tanımlarından ima edilen farklı bir anlam ifade eden birçok kelime vardır. Buna yan anlam / çağrışım diyoruz; kelimenin düz anlamı ile var olur.
- Çağrışım, temel anlamı ile birlikte terimin çağrıştırdığı fikir veya duygudur.
- Bir kelimenin kapsadığı veya kelimeyle bağlantılı olduğu duygusal ve yaratıcı çağrışımdır.
- Kişisel ilişki ve kültürel bağlama dayanır. Zamana göre ve toplumdan topluma değişebilir.
- Büyük ölçüde bağlama ve okuyucunun geçmişteki deneyimine bağlı olan, kelimenin anlamının duygusal tonlarıdır.
Yan anlam, kelimelerin kendileriyle birlikte taşıdığı olumlu veya olumsuz çağrışım olabilir. Bu, kullandığımız her kelimenin pozitif veya negatif olabilen bir yükü olduğu anlamına gelir, ayrıca nötr olan bazı kelimeler vardır ve genellikle insanların onları duyduklarında hissettikleri üzerinde bir etkisi vardır.
Örneğin, “çocuk” ve “velet” kelimeleri genç bir kişiyi belirtir, ancak ‘velet’ olumsuz bir çağrışım ve ‘çocuk’ olumlu bir çağrışım içerir.
Ayrıca, farklı bağlamlarda kullanılan aynı kelimenin çağrışımları da değişebilir. Anlamın kişisel yönünü ve kelimeyle ilişkilendirilen duygusal düşünceleri yansıtır, İnsanların ortak deneyimleri olduğu için kişilerin deneyimine göre farklılık gösterir ve bu nedenle ortak çağrışımlar taşıyan belirli kelimeler vardır.
Ayrıca, kelimeler farklı yoğunluk derecelerine de sahiptir. Örneğin , üzgün ve depresif kelimeleri eş anlamlıdır ve olumsuz bir çağrışım taşır, ancak depresif, üzgün ile karşılaştırıldığında daha yoğun olarak kabul edilir.
Sözcükler cinsiyete göre de farklılık gösterebilir. Örneğin, aslında eş anlamlı olan kızlar için güzel, erkekler için yakışıklı kullanıyoruz.
Düz Anlam ve Yan Anlam Farkları
- Düz anlam, kelimenin katı sözlük anlamıdır, çağrışım ise bir kelimeyle bağlantılı duygusal, bağlamsal anlamdır. Bir kelimeyi okuduğunuzda veya dinlediğinizde aklınıza gelen duyguları, hisleri veya fikirleri temsil eder.
- Düz anlam, kelimenin ifade ettiği şeydir, yani somut veya özel anlam. Yan anlam ise kelimenin önerdiği şeydir, yani kelimenin ürettiği kişisel çağrışımlardır.
- Düz anlam, kelimenin temel kavramsal yansımasıdır. Yan anlam ise kullanıcının zihninde kendi soyut fikirleri ve değerleriyle ilişkilendirmeden doğan, kelimenin anlamının bu yönünü belirtir.
- Bir kelimenin düz anlamı, onun doğrudan veya birincil açıklamasına atıfta bulunur. Bir kelimenin yan anlamı, terimin neyi önerdiğini veya ima ettiğini gösteren ikincil veya bağlantılı açıklamasına atıfta bulunur.
- Düz anlam, terimin uygulandığı nesnenin kapsamını yansıttığı için uzantısıdır. Öte yandan yan anlam, kelimenin veya terimin kastettiği niteliklerin içsel içeriğini ifade eden kasıttır.
Örnek
| KELİMELER | DÜZ ANLAM | Yan Anlam (ÇAĞRIŞIM) |
|---|---|---|
| Bağlılık | Bir şey yapmaya söz vermek. Sözüne bağlı kalmak… | Biriyle duygusal bağ kurmak. |
| Hımbıl | Tembel | Eller öne eğik veya çarpık olarak yürümek, ayakta durmak veya oturmak… |
| Örnek | Meyveler ağaçtan yere düştü | Ağacın gölgesi yola düştü |
Sonuç olarak;
Düz anlam, terimin gerçek veya tam anlamı iken, yan anlam, terimin gerçek anlamı ile birlikte insanların zihninde getirdiği veya oluşturduğu duyguyu ifade eder. Terimin çağrışımsal anlamı, bir kişinin yaptığı ifade üzerinde büyük bir etkiye sahip olabilir. Dolayısıyla olumsuz bir çağrışım olan bir kelime seçerseniz, yaptığınız açıklama kişi üzerinde farklı bir etki yaratabilir…
